Təəssüf ki, bu kitabı çap etdirə bilmədim. Azərbaycandakı bütün mətbəələr onu dərc etməyə qorxdular, vəssalam. Əslində isə burada qorxmalı heç nə yox idi. Daha kəskin və daha sərt kitablar yazılır. Nəyə görə qorxduqlarını bilmədim.Hər halda, hesab edirəm ki, adamlar mənim həbsxana xatirələrimi səbrlə və maraqla oxuyacaqlar. Onu "Azadlıq”a verdim. Zatən, həbsxana yazılarının "Azadlıq”a çıxması yaxşı əlamətdir. Xüsusilə də, indi. Hamı gözləyir ki, ya kimlərisə həbs edəcəklər, ya da kimlərisə buraxacaqlar. Belə vəziyyətdə bu yazılar təlimat xarakteri də daşıya bilər. Hər kəs üçün təlimat. Nazirdən tutmuş, dilənçiyə qədər hər kəs orada nələrin və necə baş verdiyini bilməlidir. Hətta prezident belə bilməlidir ki, oralarda nə baş verir...
"Zon”a ikilikdə keçdik - Rəsul və mən. Elə bir-iki
günün içərisində də hamı bildi ki, biz "xlebnik” qrupuyuq,
təsərrüfatımız birdir. Amma korpusda daha bir nəfər diqqətimi
cəlb etdi. Bu, Cəlilabaddan Vasif adlı, namaz əhli olan oğlan
idi. O, bir qrup adamla bir yerdə idi və bu adamların
davranışları nəyə görəsə, mənim xoşuma gəlmirdi. Aydındır ki,
burada hamı cinayətkar idi və kimisə əlahiddə nümunəvi və kübar
davranış göstərməməkdə ittiham etmək olmazdı. Amma Vasifin
"xlebnik”ləri, nəsə, tamam fərqli idilər və mən qərara gəldim
ki, onu həmin qrupdan qoparım. Korpusdakı ikinci, ya üçüncü
günümdə namaz otağında onunla bir az söhbətləşmişdim və düşüncə
tərzinin xoşagələn olduğunu hesablamışdım. Istiqanlı uşaq idi.
Bir-iki gün sonra onu yeməyə dəvət etdim. Bir yerdə yemək yedik.
Sonra daha bir dəfə... və beləliklə, üç-dörd gün sonra "sən
bizimlə otur” dedim. O da qəbul etdi. Qab-qaşığını da götürüb
mətbəxdə bizim rəfə qoydu. Köhnə "xlebnik”lərilə özü bildiyi
şəkildə halallaşdı. Üç nəfər olduq.
10-15 gün sonra gələn "etap”da bir şamaxılının olduğunu dedilər.
Uşaqlar onu yanıma gətirdi. Vüqar adlı cavan uşaq idi. 24-25
yaşı olardı. Sir-sifətindən mağmınlıq yağırdı, amma danışığı
yekəxana idi. "Bir problemin olarsa, xəbər elə”, - tapşırdım.
Maddəsi də normal, adam maddəsi deyildi. Hər halda, azyaşlını
cinsi əlaqəyə təhrik etmə kimi bir şey idi. Bir-iki gün ərzində
hamıya bəlli oldu ki, bu bədbəxti şərləyiblər. Zatən,
təhər-töhürü də belə bir maddənin altına düşəcək qədər hərəkətin
sahibi olmadığını sübut edirdi. Kimsədə şübhə qalmadı. Buna görə
də ona bizimlə bir yerdə oturmağı təklif elədim. Vüqar dəhşətli
dərəcədə zərərsiz yalançı idi. Özünün idmançı olduğunu, hansısa
mühafizə idarəsində işlədiyini, Şamaxının, az qala, tən yarısına
sahiblik etdiyi təsəvvürünü yaratmaq üçün dəridən-qabıqdan
çıxırdı. Bütün yalanları bir qırağa, ona mühafizə idarəsi ilə
bağlı yalanı yadından çıxarmağı əmr etdim: "Sən dustaqların
arasında özünün, haradasa, polis olduğunu söyləməklə, həm də
bunu yalandan söyləməklə hansı cəzaları qazanmaq istəyirsən,
bədbəxt oğlu?! Başını aşağı sal, ”srok"unu cək!"
Onun iki il, ya da iki il yarım cəzası vardı.
Bir həftə sonrakı "etap”la daha bir şamaxılı gəldi. Onun yanına
getdim. Əslində, bu şamaxılı, göyçaylı, ağstafalı... kimi
söhbətlər məni cəlb eləmirdi, amma "zon zon”du, burada gələnin
qabağına çıxmalısan; yerlindisə, bunu sən etməlisən. Etməsən,
qəribə (yəni, pis) baxarlar.
Ziya Göylərdən idi. Orta boylu, idmançı bədənli, sarışın gənc
idi. Elə onun da 24-25 yaşı olardı, amma sir-sifətindən
görünürdü ki, "cinboğan”dır, diribaşdır, həm də yerini biləndir.
Ona bir-iki manat pul verdim: "Siqaret al! Başqa nəsə istəsən,
məni tap!” - dedim. Dərhal yanıma götürmədim. Bir-iki gün
müşahidə etməkçün gözlədim. Amma Ziya qızıl kimi adam çıxdı. 3-4
gün sonra Vüqara dedim ki, onu dəvət elə, bizimlə otursun. Olduq
beş nəfər. Bu, artıq, hətta bir qədər böyük sayılacaq dustaq
"ailə”si idi. Amma ailə bu ölçüdə qalmadı. Ziyanı qəbul
etdiyimizdən iki gün sonra Vüqar "qiyam” qaldırdı. "Mən sizinlə
oturmuram”, - dedi. Mənə də üzrxahlıq etdi: "Vallah, sənə görə
deyil!”. Təkid etmədim, adama xoş gəlmirsə, gəlmir. Həm də
burada istintaq aparası deyildim ki, kimdən xoşu gəlir, kimdən
gəlmir. Üstəlik, hansısa araşdırmanın aparılmasına kimsə təkid
etmirdi. Amma günlər keçdikcə "ailə”də hansısa münaqişənin
olduğu, davam etdiyi diqqətimdən yayınmırdı. Bu, Rəsulla Vasifin
arasında olan anlaşılmazlıq idi. Açığı, bu gərginlikdən heç
xoşum gəlmirdi. Yemək yeyəndə də adam bir xoş əhval-ruhiyyə ilə
yeməlidir ki, "zon” yeməyinə oxşasın. "Axşam bunları bir yerə
yığıb söhbət eləyim, belə olmaz”, - deyə qərar verdim. Amma
axşam yoxlamasında Rəsulun adını çəkdilər. "Hazırlaş, sabah
”etap" gedirsən", - dedilər:
- Hara?
- Sabirabadda hansısa yeni cinayət işi açılıb, Rəsulun orada adı
keçir, buna görə də Bayıla gedəcək.
Aha! Allah onun işini avand eləsin, həm də mənim canım bir
lazımsız söhbətdən qurtardı...
Səhər tezdən Rəsul getdi. Amma gedəndən yarım saat-filan sonra
"taçka” daşıyan məni çağırdı, bir kauçuk vedrə şor, bir zənbil
kartof-soğan verdi: "Rəsul ”etap" getməmişdən əvvəl görüşə
çıxdı, bunları da sənə verməyimi tapşırdı... Siqaret
verəcəksən?"
Mən şor vedrəsinə və "taçka” daşıyanın sifətinə baxıb üzümü
turşutdum: "Bir vedrə şora bir qutu siqaret düşmür. Sabah özüm
görüşə çıxacam, sənin adına layiq siqaret də verərəm”.
"Taçkavoz” qiyabi də olsa, sevindi. Mənim "Kent” çəkdiyimi
bildiyi üçün damağını sabahkı siqaret üstündə kökləyib geriyə
fırlandı.
Amma bu "xlebnik” çaxnaşmalarından mühüm bir uduşum oldu - Ziya!
Onu balaca qardaşım qədər çox sevdim. Əlbəttə, mənim balaca
qardaşım olmadığından və böyük qardaşlarımın da yanında çox
qalmadığımdan, balaca qardaşa münasibətin təfərrüatları barədə
məlumatsızam. Amma instinktiv olaraq dərk edirdim ki, Ziya
mənimçün çox əziz adama çevrilir, aramızdakı pərdə də təbii
yolla müəyyənləşirdi. Mən ona böyük qardaş idim, - xüsusi
narahatlıqlar yaratmayan böyük qardaş və Ziya da çalışırdı ki,
mənə "xüsusi narahatlıq yaratmayan” kiçik qardaş olsun. Ən qısa
müddətdə bütün "zon” əhli də bizi belə qəbul etdi: "Onlar çox
yaxın qohumdurlar, qardaş kimidirlər”.
Əlbəttə, deyə bilmərəm ki, Ziyaya münasibət mənə görə yaxşı idi.
O öz davranışlarını tənzimləməyən və özünə görə hörmət qazanan
oğlan idi. "Zon”da olduğum müddətdə "özünü tanıyan” uşaqların
heç birindən ona qarşı xüsusi bir narazılığın baş verdiyini,
kiməsə qarşı kobud və saymazyana hərəkət etdiyini eşitmədim. Çox
sakit, ətrafı özünə hörmət etməyə məcbur edən davranışı vardı.
Öz yaşıdlarından bəzilərilə zərif zarafatları olurdu, hərçənd,
bu zarafatları həmişə "zərif” adlandırmaq olmazdı. Məsələn,
hansısa dustağı onun yanına gətirib xahiş edirdilər ki, "bunun
başını sıx”. O da səssiz gülüşlə reaksiya verər və adamdan
soruşardı: "Narazılığın yoxdu ki?” Etiraz yoxdursa, dəmir kimi
barmaqlarını bir-birinə keçirib özünü təcrübəyə təqdim edənin
qafasının ətrafına sarıyardı. Bağırtı yüksəlməmiş buraxmazdı. Ya
da dəmir barmaqlarını adamın boynuna keçirib yerə çökənə qədər
buraxmazdı. Amma dava etməzdi. Bu cür adamların dalaşmağı
həbsxanada yaxşı qarşılanmazdı deyə, davadan qaçırdı. Yəni,
fiziki gücü vardı və onu başqalarına qarşı tətbiq etməyi
xoşlamayan adam kimi davranardı. Hərdən kiminsə üstünə
hirslənəndə, "olmayaydı ”zon", səni qol-bud eləyib sürüyəydim,
ağlın gələrdi başına", deyərdi. Qarşısındakı adam da bilirdi ki,
Ziyanın buna imkanı çatır. Bəlkə, elə buna görə də həmin "kimsə”
özünü "zon”dan kənarda təsəvvür edib Ziya ilə barışardı.
Onun bir dəfə möhkəm hirsləndiyini gördüm...
ardı var
